Μετά τον πόλεμο
Ναρκαλιεία – Ξεχασμένες νάρκες
Empire Dace
Στην είσοδο του διαύλου του Μεσολογγίου, πολύ κοντά στο σημείο που βρίσκεται βυθισμένο το «Έσπερος» φέρεται να βυθίστηκε το Βρετανικό οχηματαγωγό Empire Dace στις 1.12.1944.
Το πλοίο μαζί με άλλα 12 ferries κατασκευάστηκε την περίοδο 1940-1941 για λογαριασμό του Βρετανικού Βασιλικού ναυτικού ενώ ένας μικρός αριθμός από αυτά κατασκευάστηκε για λογαριασμό του Τουρκικού ναυτικού.
Κατασκευάστηκαν σαν πλοία μεταφοράς προσωπικού και οχημάτων αλλά είχαν επίσης σχεδιαστεί κατάλληλα στο να ποντίζουν ανθυποβρυχιακά δίχτυα. Το πλοίο είχε μήκος 188 πόδια και 40 πλάτος και έφερε 2 αντιαεροπορικά πυροβόλα . Τα πλοία τύπου “Empire”
είτε κατασκευάζονταν είτε στρατολογούνταν για τις ανάγκες του πολέμου σαν βοηθητικά στόλου, οχηματαγωγά ή πλωτά νοσοκομεία.
Το 716 τόνων φέρρυ φέρεται να εισήλθε στο δίαυλο Μεσολογγίου έχοντας 21 άτομα πλήρωμα, 2 πυροβολητές και μεταφέροντας 100 στρατιώτες, στρατιωτικά οχήματα και καύσιμα. Αν και υποτίθεται ότι η περιοχή είχε καθαριστεί από τα ναρκοπέδια το πλοίο χτύπησε σε νάρκη και βυθίστηκε αμέσως, 20 άτομα από το πλήρωμα, οι δύο πυροβολητές και 56 στρατιώτες σκοτώθηκαν.
Οι Γερμανοί είχαν υποχωρήσει , πρόλαβαν όμως να ναρκοθετήσουν την περιοχή και ο σκοπός τους ήταν φανερά να προκαλέσουν θύματα γιατί η τύχη του πολέμου είχε κριθεί παρά να καλύψουν την υποχώρησή τους. Το ναρκοπέδιο που έστησαν ήταν σε ρηχά νερά μπροστά στο δίαυλο Μεσολογγίου (τις συντεταγμένες κατάφερα να τις αντλήσω από το αρχείο Κώστα Θωκταρίδη) . Αν και το πλοίο είχε πολλά θύματα αρχικά δεν μπόρεσα να εντοπίσω κανένα επιζώντα ή συγγενή επιζώντων ή θυμάτων, Έβαλα μια αγγελία στις 3.12.03 σε ανάλογο φόρουμ του εξωτερικού στο διαδίκτυο και απλώς περίμενα. Και περίμενα αρκετά… Τελικά στις 9.12.04 έλαβα την πρώτη απάντηση από τον Chris Lukk,
Αrnold Richard Lukk
o οποίος είχε χάσει τον πατέρα του Εσθονικής καταγωγής στο πλοίο. Επικοινώνησε μαζί μου, έστειλε φωτογραφίες του αλλά δεν γνώριζε κάτι περισσότερο για το ναυάγιο. Μου έγραψε ότι η αγγελία μου ήταν αφορμή να αρχίσει με τις κόρες του να ψάχνει για να μάθει λεπτομέρειες για τον πατέρα του και το ναυάγιο.
Την 27η Σεπτεμβρίου 2005 επικοινώνησε μαζί μου ο Peter Mayers ο οποίος έχασε τον θείο του, 29 ετών τότε, 3ο αξιωματικό πάνω στο πλοίο ονόματι Douglas Whitfield.
O Douglas Whitfield.
Σήμερα είναι θαμμένος στο Αγγλικό νεκροταφείο στο Φάληρο. Μου έστειλε φωτογραφία του μνήματος καθώς και ένα γράμμα που έλαβε η οικογένεια από το φίλο του G Beatson που περιέγραψε τις τελευταίες στιγμές του πλοίου εκείνο το μοιραίο απόγευμα (15:20 όπως ο ίδιος αναφέρει…)
Στο γράμμα μεταξύ άλλων γράφει… « Το ‘Empire Dace’ απέπλευσε από την Πάτρα (Ελλάδα) το απόγευμα της 1ης Δεκεμβρίου . Δύο ώρες αργότερα –στις 3.20- έγινε μια φοβερή έκρηξη και αυτά είναι όλα που θυμάμαι μέχρι να συνέλθω βρισκόμενος μέσα στο νερό. Από το πλοίο μπορούσα να διακρίνω μόνο το φουγάρο και ένα κατάρτι. Το πλοίο πρέπει να βυθίστηκε σε δευτερόλεπτα μετά την έκρηξη της νάρκης »
Στις 8 Νοεμβρίου 2005 επικοινώνησε ο Rik Cunningham ο οποίος περιέγραφε την ιστορία του παππού του που χάθηκε με το πλοίο. Λεγόταν Leonard Gray, ανήκε σε μονάδα πυροβολικού και βρισκόταν στο πλοίο για να μεταφερθεί σε νοσοκομείο γιατί είχε τραυματιστεί ελαφριά. Βρήκε ακαριαίο θάνατο γιατί το κατάλυμά του στο πλοίο ήταν δίπλα στο σημείο της έκρηξης. Μάλιστα υποστήριζε το ακραίο και απίθανο όπως αρχικά θεώρησα σενάριο ότι την νάρκη την τοποθέτησαν εκεί Έλληνες υποστηρικτές των Ναζί. Αυτό μάλλον το υπέθεσε γιατί από το Μάιο του 1944 Αγγλικά ναρκαλιευτικά είχαν καθαρίσει τα περισσότερα ναρκοπέδια και είχαν δημιουργήσει διαύλους ασφαλείας. Η είσοδος στο δίαυλο Μεσολογγίου (φαναράκια) είχε καθαριστεί με επιπλέον σχολαστικότητα αφού ήταν μπροστά στο λιμάνι της πόλης. Προσωπικά πίστεψα ότι το πλοίο ήταν άτυχο και χτύπησε σε παρασυρόμενη νάρκη…
Τέλος επικοινώνησε μαζί μου η Κα Beatson να μου ανακοινώσει ότι ο πατέρας της Geoff Beatson ήταν ο μοναδικός επιζών από το πλήρωμα του πλοίου και σώθηκε από ένα έλληνα ψαρά που τον τράβηξε από τη θάλασσα. Το 2005 που επικοινώνησε μαζί μου, ο πατέρας της ήταν 81 ετών και καλά στην υγεία του όταν όμως την παρακάλεσα να του μεταφέρει κάποιες ερωτήσεις μου έγραψε ότι η υγεία του χειροτέρεψε ραγδαία…
Μια και μόνη αναφορά και μάλιστα έμμεση για το πλοίο βρήκα στο διαδίκτυο.
Στην ιστοσελίδα People’s War site του BBC o κύριος Burditt έχει προσθέσει τις εμπειρίες του.
«Τον Νοέμβριο του 1944 αποσυρθήκαμε από το μέτωπο, νότια της Φλωρεντίας στην Ιταλία. Αφοπλιστήκαμε αφού ο πόλεμος είχε τελειώσει και η μεραρχία μας θα κατευθυνόταν στην Ελλάδα να βοηθήσει στην αποτροπή του εμφυλίου. Οι Γερμανοί είχαν ήδη αποσυρθεί από τα Βαλκάνια. Η μισή ομάδα μας επιβιβάστηκε σε αποβατικά πλοία. Οι άλλοι μισοί επιβιβάστηκαν στο οχηματαγωγό Empire Dace με τα φορτηγά μας. Αν και είχα επιλεγεί να ταξιδέψω με το Empire Dace για κάποιο λόγο άλλαξα με το φίλο μου Lofty. Το πλοίο μας έφτασε με ασφάλεια και μας αποβίβασε στο Μεσολόγγι απέναντι από την Πάτρα. Δύο μέρες αργότερα το Empire Dace θα χτυπούσε σε νάρκη μπαίνοντας στο λιμάνι του Μεσολογγίου. Ο φίλος μου Lofty πλήρωσε με τη ζωή του την αλλαγή της θέσης στα πλοία. Ο τάφος του βρίσκεται στο Πολεμικό Βρετανικό νεκροταφείο στην Αθήνα.
«Alexander George Alldis, πυροβολητής του Βασιλικού πυροβολικού που πέθανε την 1η Δεκεμβρίου 1944 σε ηλικία 20 ετών γράφει στον τάφο του . Δεν θα ξεχάσω ποτέ το φίλο μου και ότι το δικό μου όνομα θα ήταν γραμμένο στον τάφο αυτό αντί γι αυτόν….»
Σε όλες τις ιστορίες πολέμου που ανακαλύπτω ερευνώντας τα ναυάγια υπάρχουν οι πολύ τυχεροί και οι πολύ άτυχοι… Πρωταγωνιστές και «κομπάρσοι» δεν είναι παρά απλά νούμερα χωρίς αξία που γυρνάνε σε μια τεράστια ρουλέτα, θυσιάζονται στο βωμό των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων για τις κτήσεις, το χρήμα και τη δόξα που τελικά θα πάρουν αυτοί που κινούν τα νήματα και κατευθύνουν τις τύχες των υπολοίπων…
To Εmpire Dace βυθίζεται στο δίαυλο του Μεσολογγίου. Φωτό αρχείου κ.Richard Cox από ιστοσελίδα TYNE BUILT SHIPS http://www.tynebuiltships.co.uk/E-Ships/empiredace1942.html
Empire Dace και Έσπερος
Πέρα από τις αναφορές του λιμεναρχείου Πατρών για το Έσπερος και της Υδρογραφικής Υπηρεσίας σχετικά με τα σημεία που βυθίστηκαν τα δύο πλοία έκανα και επιτόπια έρευνα. Ρώτησα ψαράδες και ηλικιωμένους για τα ναυάγια.
Ένας μου είπε ότι από όσο θυμόταν το φέρρυ βυθίστηκε μέσα από τα φαναράκια, στο δίαυλο και ένας δεύτερος το επιβεβαίωσε αναφέροντάς μου ότι ήταν εκεί μετά τον βομβαρδισμό του Έσπερος –μικρό παιδί ακόμα-και μάλιστα το ψαροκάικο που επέβαινε ανέσυρε τα δύο πτώματα που όπως ανέφερε ήταν καμένα . Άρα το ναυάγιο έξω από τα φαναράκια είναι το Έσπερος.
Όσο κι αν έψαξα για υπολείμματα του Empire Dace δεν βρήκα τίποτα. Στο σημείο που η Υδρογραφική φέρει να υπάρχουν τα υπολείμματα του ναυαγίου δεν υπάρχει ίχνος ναυαγίου.
Κάποια στοιχεία περιέπλεξαν τα πράγματα.
-Υπάρχει αναφορά στο Internet ότι το Έσπερος ανελκύστηκε και πουλήθηκε σε Τουρκική εταιρία και μάλιστα ονομάστηκε ILGAZ.
-Στο βιβλίο του Χρ. Ντούνη για τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες φέρεται να βυθίστηκε μέσα στο λιμάνι του Μεσολογγίου και όχι έξω από το δίαυλο. Αυτό θα μπορούσε να εκληφθεί ως λογικότερο αφού το πλοίο είχε καταπλεύσει εκεί για να εκφορτώσει τραυματίες.
Από την άλλη πιο λογικό θα ήταν το Empire Dace να βυθίστηκε στη θέση που σήμερα υπάρχουν τα υπολείμματα του ναυαγίου του «Έσπερος» πλησιάζοντας στο δίαυλο παρά μέσα σε αυτόν. Αφού η περιοχή είχε καθαριστεί από νάρκες ο δίαυλος θα ήταν το μέρος που θα γινόταν πρώτα πρώτα η ναρκαλιεία.
Μάλιστα κάποιοι παλιοί αυτοδύτες που καταδύονταν στη Έσπερος το έλεγαν «φέρρυ». Το σημείο πάλι δεν θα μπορούσε να είναι το ναυάγιο του Empire Dace γιατί το βάθος στο σημείο αυτό είναι 18-19 μέτρα και όπως λένε οι μαρτυρίες των επιζώντων μέρος από το φουγάρο και το κατάρτι του Empire Dace έβγαινε έξω από το νερό όταν κάθισε το πλοίο στο βυθό. Το πιο ψηλό σημείο του φουγάρου–και σύμφωνα με τα σχέδια του πλοίου που κατάφερα να βρώ στην Αγγλία- ήταν μόλις 15.5 μέτρα….
Τα περίεργα γεγονότα συνεχίστηκαν .
Μια ακόμα νάρκη εξερράγη στις 5.12 κοντά στο δίαυλο και ένα ακόμα Βρετανικό πλοίο το αποβατικό LCT Nο 328, χωρητικότητας 640 τόνων επίσης βυθίστηκε.
Το μυστήριο με το Γερμανικό αυτό ναρκοπέδιο και την αποτυχία του καθαρισμού του θα έμεινε άλυτο αν δεν επικοινωνούσε μαζί μου ο κος Χρήστος Δέδες κάτοικος Μεσολογγίου που γνώριζε πρόσωπα και πράγματα πού είχαν εκτυλιχθεί μπροστά στα μάτια του. Ο Κ. Δέδες έχοντας διαβάσει τους προβληματισμούς μου για το ναυάγιο του Empire Dace και τη θέση των υπολειμμάτων του Έσπερος και Empire Dace στο περιοδικό Thalassa που αρθρογραφώ έσπευσε να μου καταθέσει τις δικές του εμπειρίες και γνώσεις. Ο Κος Δέδες είναι ένας άνθρωπος με ενδιαφέροντα για την ιστορία, τα γεγονότα και τον τόπο του. Μου διηγήθηκε λοιπόν τα παρακάτω εξαιρετικά …
Θυμόταν το Empire Dace που είχε καταπλεύσει ξανά στο Μεσολόγγι και μετέφερε οχήματα και πολλούς Ινδούς στρατιώτες με τα τουρμπάνια τους και τις καθαρές στολές τους. Οι εικόνες αυτές είχαν κάνει εντύπωση στα μάτια ενός μικρού παιδιού.
Ήταν εκεί μετά την έκρηξη της νάρκης μέσα σε μια ψαρόβαρκα και σαν αιτία για το θάνατο τόσων πολλών ανθρώπων παράθεσε το γεγονός ότι πολλά καύσιμα διέρρευσαν αμέσως στη θάλασσα και ανεφλέγησαν. Δυστυχώς κάποιοι απελπισμένοι ψαράδες έκοβαν τα δάχτυλα των νεκρών Ινδών που συνήθιζαν να φορούν χρυσά δαχτυλίδια με πετράδια για να τα πουλήσουν. Οι νεκροί ετάφησαν αρχικά στο νησάκι Βασιλάδι και μετά οι Άγγλοι πήραν τα οστά τους για να τα ενταφιάσουν αλλού.
Το απίθανο για μένα σενάριο οι νάρκες να είχαν τοποθετηθεί από Έλληνες επιβεβαιώθηκε από τον Κο Δέδε. Τις νάρκες τις έφεραν από το ναρκοπέδιο του Αράξου ένας ηλικιωμένος κάτοικος της Κάτω Αχαΐας και ένας Μεσολογγίτης που δήλωναν ιδεολόγοι κομμουνιστές και είχαν σκοπό να πλήξουν τα Βρετανικά πλοία που κατέφθαναν συχνά στο Μεσολόγγι αποβιβάζοντας στρατεύματα. Τη νάρκη την περιέγραψε σαν «νιτρογλυκερίνης με 5 καψούλια επαφής» και προφανώς ήταν Ελληνική αμυντική νάρκη που είχε τοποθετήσει το ναυτικό μας στην είσοδο του Πατραϊκού μόλις κηρύχτηκε ο πόλεμος.
Σύμφωνα με τον Κο Δέδε τo πλοίο ανέλαβε να ανελκύσει ο Κων/νος Ευθυμιάδης μεταξύ των ετών 1952 και 1954. Ο επιχειρηματίας αυτός είχε πάρει την εργολαβία να ανελκύσει όλα τα ναυάγια της περιοχής. Κατά την επιχείρηση ανέλκυσης το πλοίο ξαναβούλιαξε 2-3 φορές αλλά τελικά το συνεργείο κατάφερε να το ανελκύσει. Το σκαρί μάλιστα έπειτα από κάποιες μετατροπές έγινε το φέρυ Μελίνα που για πολλά χρόνια ήταν δρομολογημένο στη Γραμμή Ρίου- Αντιρρίου . Μελίνα ονομαζόταν η κόρη του Ευθυμιάδη. Γι αυτό και δεν υπάρχει τίποτα στο βυθό από το «Empire Dace».
Όσον αφορά την ανέλκυση του «Έσπερος» αυτή έγινε με τη βοήθεια πανίσχυρου πλωτού Γιουγκοσλάβικου γερανού ονόματι Λαμπίν έλξεως 350 τόνων, που υπήρξε τότε ο μεγαλύτερος στα Βαλκάνια.. Ο κος Δέδες θυμόταν ότι ο γερανός έκοβε κομμάτια το πλοίο και μάλιστα ένα κομμάτι παρέμεινε για κάποιο διάστημα μισοβυθισμένο στην προβλήτα Τριάντη στο λιμάνι της Πάτρας μπροστά από τους μύλους Αγίου Γεωργίου. Σε εκείνο το κομμάτι του πλοίου ο Κος Δέδες διέκρινε κρεβατάκια βαμμένα άσπρα, φυσικό άλλωστε αφού το «Έσπερος» ήταν νοσοκομειακό πλοίο…
Ο λόγος που υπήρχαν πολλοί Ινδοί στο πλοίο ήταν επειδή στα στρατιωτικά τμήματα που προωθήθηκαν στο Μεσολόγγι και προέρχονταν από το Monte Casino της Ιταλίας και συγκεκριμένα στο 9ο και 11ο τάγματα Ινδών τυφεκιοφόρων Punjabi. Αυτά τα Ινδικά στρατεύματα αποτελούσαν τη ραχοκοκαλιά της 8ης στρατιάς (ποντικοί της ερήμου) , πεζικάριοι που αντιμετώπισαν με επιτυχία τα στρατεύματα του Ρόμελ.
Την πληροφορία έδωσε ο Rich Cunningham τον οποίο ανέφερα παραπάνω και του οποίου ο παππούς Lenoard Gray που είχε υπηρετήσει στο πυροβολικό στην 8η στρατιά στην έρημο της Βορείου Αφρικής έχασε τη ζωή του στο ναυάγιο του «Empire Dace».
Σημ. Σύμφωνα με πληροφορίες που μου έκανε γνωστές ο κ. Άρης Μπιλάλης το ferry Μελίνα δεν ήταν το Empire Dace αλλά το Βρετανικό αποβατικό LCT328 που βυθίστηκε στο δίαυλο Μεσολογγίου λίγο μετά το ατυχές περιστατικό του Empire Dace στις 5 Δεκεμβρίου 1944.
Το πλοίο με κυβερνήτη τον Colin Ernest Polden διατάχτηκε να μεταφέρει στο Κρυονέρι 16 οχήματα με 20 στρατιώτες του τάγματος των Ινδών τυφεκιοφόρων αλλά αφού το μέρος κρίθηκε μη ασφαλές αποφασίστηκε το πλοίο να αποβιβάσει τα οχήματα και τους στρατιώτες στο Μεσολόγγι όπου υπήρχε δίαυλος ασφαλείας για τις νάρκες που είχαν δημιουργήσει τα Βρετανικά ναρκαλιευτικά.
Το πλοίο αφού εισήλθε στο δίαυλο πέρασε δίπλα από το ναυάγιο του Empire Dace το οποίο είχε βυθιστεί πριν μόλις 4 ημέρες και δεν ήταν πλήρως καλυμμένο από τα νερά. Μόλις πέρασε το ναυάγιο ακούστηκε μια ισχυρότατη έκρηξη και η πλώρη του αποβατικού καλύφθηκε από νερά και συντρίμμια. Μετά από λίγο έγινε φανερό ότι το πλοίο είχε χάσει την πλώρη του καθώς και 2 οχήματα. Το πλοίο βυθιζόταν γρήγορα με την πλώρη και διατάχτηκε η καθέλκυση των λεμβών. Κάποια μικρά πλοιάρια με Μεσολογγίτες ψαράδες έσπευσαν σε βοήθεια. Χάθηκαν δύο μέλη του πληρώματος και δεκατρείς Ινδοί στρατιώτες.
Οι παραπάνω πληροφορίες υπάρχουν στα Βρετανικά Αρχεία (National Archives ref: ADM.199/165)
φωτογραφία της παντόφλας Μελίνα που έκανε το δρομολόγιο Ρίου-Αντιρίου ( από το περιοδικό «Αργώ» εκδ. Φουστάνος)
————————————————————————————————————————————————————–
Μars
Το ατμόπλοιο Mars φωτό από αρχείο Zoel Rwama
Ο μεγάλος πόλεμος στην Ελλάδα είχε ήδη τελειώσει από τον Οκτώβριο του 1944. Το Ολλανδικό φορτηγό πλοίο «Mars» έπλεε στον Πατραϊκό με φορτίο καυσίμων, πετρέλαιο συσκευασμένο σε βαρέλια. Το πλοίο, ένα μεγάλο φορτηγό 1582 κόρων και μήκους 90 μέτρων, κινούνταν με τρικύλινδρη παλινδρομική μηχανή 207 ίππων. Μετά την παράλλαξη του ακρωτηρίου Πάππας και ενώ κόντευε να σουρουπώσει μια τρομερή έκρηξη το συγκλόνισε.
Το «Μars» έπεσε σε νάρκη. Έπλεε άλλωστε μέσα στα όρια του παλιού ναρκοπεδίου του Αράξου, ένα ναρκοπέδιο με τεράστια σημασία για την άμυνα της Ελλάδας.
Μέσα σε λίγα λεπτά, τυλίχθηκε στις φλόγες. Οι ναύτες έντρομοι, έχοντας γνώση της επικινδυνότητας του φορτίου, έπεσαν στη θάλασσα. Στο κοντινό ψαροχώρι της Αλυκής οι ψαράδες που μόλις είχαν επιστρέψει από το ψάρεμα της ημέρας μπήκαν στα καΐκια τους και έσπευσαν για βοήθεια. Κατάφεραν να περισυλλέξουν αρκετούς ναυαγούς, πολλοί από τους οποίους είχαν εγκαύματα. Πέντε από αυτούς δε βρέθηκαν ποτέ. Το πλοίο συνέχισε να φλέγεται όλη τη νύχτα και βυθίστηκε τελικά το ξημέρωμα της 30ης Μαΐου.
Καταδύθηκα για πρώτη φορά στο «Μars» στις 5 Αυγούστου του 2001. Η ορατότητα που συνάντησα ήταν εκπληκτική (περίπου στα 50 μέτρα οριζόντια…), με διαφορά η καλύτερη που έχω συναντήσει σε όλες μου τις καταδύσεις στον Πατραϊκό. Το πλοίο από τα 10 μέτρα φαινόταν ολόκληρο· είναι βυθισμένο στα 50μ βάθος και η γέφυρά του βρίσκεται στα 37 μ. Τα αμπάρια, είναι γεμάτα με σιδερένια βαρέλια που έχουν πια διαβρωθεί και τρυπήσει.
Στη δεξιά πλευρά της πλώρης διακρίνεται η τρύπα που δημιούργησε η έκρηξη από την πρόσκρουση στη νάρκη.
Ωστόσο το άνοιγμα αυτό δε συγκρίνεται με τα ανάλογα σημεία επαφής με νάρκη στα άλλα ναυάγια που ερευνήσαμε. Τολμώ να πω ότι αν δεν ακολουθούσε η πυρκαγιά πιθανώς ο πλοίαρχος να μπορούσε να φέρει το πλοίο σε πιο ρηχά νερά και να το σώσει…
Άλλωστε το «Mars» φαίνεται πολύ γερό σκαρί και γι αυτό είναι διατηρημένο σε εξαιρετική κατάσταση. Στην πρύμνη δεσπόζει ένα κανόνι , απαραίτητο για την προστασία του κατά την εποχή του πολέμου…
Το κανόνι είχε τοποθετηθεί πάνω από το πίσω ακομοδέσιο του πλοίου και ακριβώς από κάτω εύκολα διακρίνονται οι καμπίνες των μελών του πληρώματος.
Σχεδόν από τη γέφυρα και μπροστά έως την πλώρη το πλοίο είναι τυλιγμένο από ένα τεράστιο δίχτυ ανεμότρατας.
Το φουγάρο δεσπόζει στη θέση του, η γέφυρα είναι επίσης σε πολύ καλή κατάσταση.
Το ναυάγιο Mars (σκίτσο Αθανασία Κεκεμπάνου)
Στις καταδύσεις που ακολούθησαν στο πανέμορφο αυτό ναυάγιο η ορατότητα ήταν σημαντικά περιορισμένη, από 1 έως 5 μέτρα. Ερευνήσαμε τα καταστρώματα και βρήκαμε μια δεύτερη άγκυρα . Και οι δύο άγκυρες του πλοίου βρίσκονται στη θέση τους.
Ερευνώντας τα αμπάρια και καλυμμένη από ένα πυκνό στρώμα λάσπης ο ερασιτέχνης αυτοδύτης και φίλος Νίκος Ζυγούρης –που αποτελεί και αναπόσπαστο μέλος της καταδυτικής μας ομάδας- βρήκε την δεύτερη προπέλα του πλοίου –spare propeller – απαραίτητη στα πλοία που έκαναν μεγάλα ταξίδια εκείνη την εποχή.
Τελευταία ανακάλυψη, το μηχανοστάσιο. Διείσδυσα στο εσωτερικό του πλοίου και πέρασα από ένα στενό χώρο σε ένα πιο ευρύχωρο δωμάτιο. Μια σιδερένια σκάλα κατέβαινε κάθετα στα σπλάχνα του πλοίου, στο μηχανοστάσιο. Το βυθόμετρο έδειχνε 40 μέτρα, βάθος που κρύβει πολλούς κινδύνους για διείσδυση. Ακόμα και οι οργανισμοί τεχνικής κατάδυσης θέτουν σαν όριο στα ειδικά σχολεία ναυαγιοδιείσδυσης που διδάσκονται τα 30 μέτρα βάθος…Το «Mars» θα κρατήσει ακόμα κάποια από τα μυστικά του στο σκοτεινό μηχανοστάσιο
Σε συνθήκες καλής ορατότητας είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα ναυάγια του Πατραϊκού. Έχει φωτογραφικό ενδιαφέρον, με έχει προβληματίσει πάντως σ’αυτό, η απουσία των ψαριών ….
Η πρύμνη του ναυαγίου
Μαρτυρίες…
Aρίστος Πιτούνης «Επιστρέφαμε από το καθημερινό μας ψάρεμα στην Αλυκή,
συναντήσαμε το πλοίο που είχε ρότα για το Ιόνιο. Μου έκαναν εντύπωση τα γράμματα που είχε στο πλάι, γι αυτό πέρασα το πλοίο για πολεμικό…
Μετά ακούστηκε η έκρηξη και φάνηκαν οι καπνοί πίσω από τον Πάππα.
Τότε σουρούπωνε…Όλοι μπήκαν πάλι στα καΐκια και πήγαν πίσω για να διασώσουν τους ναυαγούς…»
Το ατμόπλοιο Mars φωτό από αρχείο Zoel Rwama
Διονύσιος Κυριακόπουλος, κάτοικος Αλυκής
«Τότε μέναμε στο Κουνουπέλι δίπλα στη θάλασσα. Δύσκολα χρόνια…Περιμέναμε από τον πατέρα μου να φέρει κανένα ψάρι στο σπίτι να φάμε αλλά επειδή αυτό δεν συνέβαινε πάντα ψαρεύαμε με τα αδέλφια μου με πεζόβολα κοντά στην ακτή.
Ήμουν πολύ μικρός αλλά θυμάμαι καλά που είδα το πλοίο στον ορίζοντα, ήταν μεγάλο καράβι…Ύστερα ακούσαμε την έκρηξη. Το πλοίο έπιασε φωτιά και μέχρι που πήγαμε για ύπνο φλεγόταν. Το πρωί που ξυπνήσαμε το είδαμε ακόμα να καίγεται, σε λίγο όμως βούλιαξε… »
Tαναγκ 33
Το ρυμουλκό, «Tαναγκ 33», με κυβερνήτη τον Παν. Κατσουλάκο, την 16η Ιουλίου 1945 κατά τον πλου του από Μεσολόγγι για Ζάκυνθο, λόγω ναυτιλιακού σφάλματος εισήλθε στο ναρκοπέδιο, προσέκρουσε σε νάρκη και βυθίστηκε , με αποτέλεσμα να σκοτωθούν ο ναύκληρος Μιχαήλ Μεγαρίδης και ο ναύτης Μιχαήλ Συμιακάκης.
Το «Τάναγκ 33» ρυμουλκούσε το ιστιοφόρο Νο 163 τύπου Min-Caique.Το πλήρωμα του ρυμουλκού παραλήφθηκε από τη λέμβο του ρυμουλκούμενου ιστιοφόρου.
Από τα «Ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες, Τόμος Α » του αντιναύαρχου του ΛΣ Αντιναύαρχου Χρήστου Ντούνη.
Κατάδυση στο Τανάγκ
Το μηχανοστάσιο του Ταναγκ
Όταν ο καθηγητής του τμήματος Γεωλογίας και φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου Πάτρας Γιώργος Παπαθεοδώρου μου μίλησε για ένα μαγνητικό στόχο λίγο έξω από το Μεσολόγγι κοντά στη νησίδα Θολή ο νούς μου πήγε αμέσως σε αυτό το ναυάγιο. Ο εντοπισμός της ακριβούς θέσης του ναυαγίου με το GPS και το βυθόμετρο του σκάφους δεν ήταν εύκολη υπόθεση λόγω του μικρού του μεγέθους και του διαφορετικού συστήματος στο δορυφορικό εντοπισμό που χρησιμοποιήσαμε στην πρώτη έξοδο. Στην ίδια περιοχή είχαμε πραγματοποιήσει τουλάχιστον 3 εξόδους στο παρελθόν προσπαθώντας να αξιοποιήσουμε γενικότερες πληροφορίες που είχαμε.. .Τελικά εντοπίσαμε το ναυάγιο ανήμερα της Παναγίας, στις 15 Αυγούστου του 2003 και δύο μέρες αργότερα, το βουτήξαμε. Με την πρώτη βουτιά δεν ήταν δυνατό να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα. Η ορατότητα ήταν πολύ κακή αλλά το πλοίο ταίριαζε με ρυμουλκό κυρίως λόγω του μήκους και του γενικότερου σχήματός του.
Στη δεύτερη βουτιά σε κάποια στιγμή νόμισα πως πρόκειται για μικρό εμπορικό , το συρματόσκοινο όμως που κρέμεται στην πρύμνη του
το συρματόσκοινο, δεμένο στην πρύμνη του ρυμουλκού
για αρκετά μέτρα πίσω από το ναυάγιο αποκάλυψε πολύ νωρίς την ταυτότητα του πλοίου. Το «Τάναγκ» έχει ίσως χτυπηθεί από ακουστική νάρκη και αυτό γιατί έχει ένα μεγάλο ρήγμα μετά το μέσον του κήτους του πλοίου και προς την πρύμνη. Το πλοίο έχει βυθιστεί όρθιο σε βάθος 40 μέτρων. Διακρίναμε ένα ιστίο και κάποια άλλα κομμάτια πεσμένα στο βυθό στην αριστερή του πλευρά και μέρος από το τσακισμένο του φουγάρο ακόμα στη θέση του… Στην περιοχή συχνά συναντούσαμε ένα κοπάδι από παιχνιδιάρικα δελφίνια αλλά και θαλάσσιες χελώνες careta- careta
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
Στις 8/5/1945 η Γερμανία συνθηκολόγησε. Τα εχθρικά στρατεύματα είχαν εγκαταλείψει την Πάτρα από τις 4/10/1944. Υποχωρώντας ναρκοθέτησαν το στενό Ρίου-Αντιρρίου.
Ναρκαλιεία
Αμέσως μετά τον πόλεμο οι συμμαχικές δυνάμεις κατέλαβαν τα
εδάφη που είχαν οι Γερμανοί και ανέλαβαν να βοηθήσουν τους δοκιμαζόμενους λαούς με υλική βοήθεια. Ταυτόχρονα προωθούσαν και τα κυριαρχικά τους συμφέροντα.
Η Ελλάδα τότε είχε βρεθεί χωρίς κανένα ναρκαλιευτικό αφού όλα είχαν χαθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου.
Οι Βρετανοί θα είναι οι πρώτοι που θα προσπαθήσουν να καθαρίσουν τις Ελληνικές θάλασσες από τις νάρκες ενώ σύντομα δόθηκαν από τους συμμάχους ναρκαλιευτικά στην Ελλάδα, τα οποία επανδρώθηκαν με Ελληνικά πληρώματα και επιδόθηκαν και αυτά στη ναρκαλιεία.
Στα τέλη του Οκτώβρη 1945 στολίσκος Βρετανικών ναρκαλιευτικών τύπου BYMS (από τα αρχικά γράμματα των λέξεων «British Yacht Mine Sweeper»), έφθασε στην Πάτρα έχοντας επωμισθεί το δύσκολο έργο της ναρκαλιείας. Τα συγκεκριμένα πλοία είχαν κατασκευασθεί προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις μαγνητικές τύπου νάρκες που χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί από την αρχή του πολέμου. Ήταν σκάφη ξύλινα 250 τόνων, κινούμενα με 2 μηχανές Ντίζελ και με ταχύτητα 14 κόμβων, εφοδιασμένα με ισχυρή ηλεκτρική εγκατάσταση για τη τροφοδότηση του ειδικού καλωδίου εξουδετέρωσης των μαγνητικών ναρκών καθώς και με την απαιτούμενη εγκατάσταση ειδικού βαρούλκου για την πόντισή του στο πρυμναίο κατάστρωμα . Ο δε αμυντικός οπλισμός τους περιελάμβανε: 1 Α/Α πυροβόλο των 76 χιλ. στο πρόστεγο (πλώρη) , 2 Α/Α πολυβόλα των 20 χιλ. εκατέρωθεν των πλευρών καθώς και γυροσκοπική πυξίδακαι συσκευή ραντάρ .
ΒYΜS 2077, το ναυάγιο κάτω από τη γέφυρα
Το ΒΥΜS 2077 κατέπλευσε στο λιμάνι της Πάτρας μαζί με στολίσκο Αγγλικών ναρκαλιευτικών.
Τα πλοία είχαν έρθει στην Ελλάδα μετά από ναρκαλιεία στη Σικελία που άρχισε αμέσως μετά τη λήξη του πολέμου.
Η πιο επικίνδυνη περιοχή που μάλιστα είχε προσφάτως ναρκοθετηθεί από τους Γερμανούς με την αποχώρησή τους (πιθανώς με τα ναρκοθετικά ΤΑ 38 και ΤΑ 39 πρώην Ιταλικές τορπιλάκατοι ), σημείο κλειδί για τη ναυσιπλοΐα ήταν το στενό Ρίου Αντιρρίου. Τα ισχυρά ρεύματα στην περιοχή καθιστούσαν το έργο της ναρκαλιείας ακόμα πιο δύσκολο…
Στο μηχανοστάσιο του BYMS 2077 πρώτος μηχανικός ήταν ο 37χρονος James Mackie πατέρας 4 παιδιών. Aκόμα 3 μηχανικοί υπηρετούσαν εκεί. Ανάμεσά τους ο 23 χρονος Alfred Green, ή Billy όπως τον φώναζαν χαϊδευτικά. Έμενε στο Ανατολικό Λονδίνο και ήταν παντρεμένος.
Το πρωί της 25ης Οκτωβρίου 1944 τα ναρκαλιευτικά ξεκίνησαν για να «καθαρίσουν» το στενό. Τα ναρκαλιευτικά τύπου ΒΥMS (Βritish Yard Mine Sweepers) ήταν ξύλινα -προφανώς για να μην ενεργοποιούν τις μαγνητικές νάρκες- είχαν μήκος 63 μέτρα, πλάτος 12 μέτρα, χωρητικότητα 290 τόνων και ανέπτυσσαν ταχύτητα 13 μίλιων την ώρα. Συνολικά 561 τέτοια πλοία κατασκευάστηκαν την περίοδο του πολέμου στις Ηνωμένες Πολιτείες σε 32 ναυπηγεία.
Ήταν μια καλή μέρα όπως μας είπαν οι αυτόπτες μάρτυρες το πρωινό της 25ης Οκτωβρίου. Τα ρεύματα όμως στο στενό ήταν ιδιαίτερα ισχυρά…
Τα ναρκαλιευτικά είχαν από την προηγούμενη μέρα δημιουργήσει ένα δίαυλο ασφαλείας τον οποίο είχαν οριοθετήσει με σημαδούρες που είχαν πάνω τους άσπρα σημαιάκια. Τα ρεύματα όμως ήταν τόσο ισχυρά που είχαν παρασύρει τις νάρκες αν και αυτές ήταν πάντα συνδεδεμένες στα αγκυροβόλιά τους μέσα στο δίαυλο ασφαλείας…Το κακό δεν άργησε να γίνει. Το ναρκαλιευτικό με το διακριτικό 2077 χτύπησε σε νάρκη, κόπηκε στα δύο με αποτέλεσμα το κομμάτι της πρύμνης να βυθιστεί αμέσως στο στενό σε βάθος 63 μέτρων ενώ αυτό της πλώρης παρασύρθηκε από τα ρεύματα προς το Αντίρριο όπου βυθίστηκε και αυτό .Για τους άντρες στο μηχανοστάσιο όλα τέλειωσαν σε μια στιγμή…
21 μέλη του πληρώματος απωλέσθηκαν, ενώ οι ψαράδες από το Ρίο έσπευσαν με κίνδυνο της ζωής τους και κατάφεραν να διασώσουν 7 ναυαγούς μεταξύ των οποίων και τον τραυματία Κυβερνήτη Frederick J. Call ο οποίος όμως εξέπνευσε στην ακτή κατά τη μεταφορά του στο νοσοκομείο.
A Nεκροταφείο Πάτρας. Αγγλικό άγημα αποδίδει φόρο τιμής λίγο πριν την ταφή. (αρχείο Ian Mackie)
Οι διασώστες φοβούμενοι μήπως χτυπήσουν και οι ίδιοι σε νάρκη, ανέσυραν μόνο 3 πτώματα που ετάφησαν αρχικά στο Α νεκροταφείο της Πάτρας αφού έγινε η κηδεία τους στη Μητρόπολη· αργότερα, μεταφέρθηκαν στο Αγγλικό κοιμητήριο του Φαλήρου Η κηδεία έγινε με πολύ μεγάλη επισημότητα, την παρακολούθησαν σύσσωμες οι αρχές της Πάτρας και πλήθος κόσμου. Επίσης τη συνόδευσαν αγήματα Ελλήνων και Βρετανών ναυτών καθώς και τμήμα του ΕΛΑΣ.
η νεκρόσιμη ακολουθία στην οδό Αγίου Νικολάου(αρχείο Ian Mackie)
«Ψαρεύαμε στο Ρίο πίσω από το κάστρο. Ήταν περίπου 9 το πρωί όταν ακούσαμε μια πολύ δυνατή έκρηξη από τη θάλασσα. Δεν είχαμε οπτική επαφή με το σημείο της έκρηξης, είδαμε όμως μια στήλη καπνού και ξύλα να τινάζονται ψηλά. Τρέξαμε αμέσως να βοηθήσουμε όταν καταλάβαμε για το τι επρόκειτο. Τρείς ναυαγοί γαντζωμένοι στα συντρίμμια ζητούσαν βοήθεια. Ανάμεσα όμως σε αυτούς και εμάς επέπλεε ένα καλώδιο που χρησιμοποιούσαν τα ναρκαλιευτικά για να εξουδετερώνουν τις νάρκες. Εμείς δεν το γνωρίζαμε και φοβόμαστε να πλησιάσουμε μην προκαλέσουμε έκρηξη. Λίγο αργότερα, καταφέραμε να περάσουμε από ένα σημείο όπου το καλώδιο είχε βυθιστεί για κάμποσα μέτρα και καταφέραμε να τους σώσουμε».Π. Παρασκευόπουλος, αυτόπτης μάρτυρας.
πλήθος κόσμου έξω από την Μητρόπολη για την κηδεία των Άγγλων ναυτικών(αρχείο Ian Mackie)
«Φτάσαμε στο σημείο της έκρηξης με τις ψαρόβαρκές μας κάνοντας κουπί.
Εγώ εντόπισα ένα ναυαγό που φαινόταν χτυπημένος. Κατευθυνθήκαμε εκεί και μόλις
έσκυψα να τον τραβήξω έντρομος διαπίστωσα ότι επέπλεε μόνο το σακάκι του.
Ο Άγγλος είχε μόλις χαθεί από την επιφάνεια…»
Θ. Μαρσέλος, αυτόπτης μάρτυρας
IanMackie , Στον τάφο του πατέρα του 60 χρόνια αργότερα
Ένα μεγάλο μέρος της έρευνας για τα ναυάγια του Πατραϊκού έγινε και στο διαδίκτυο. Οι Ευρωπαίοι αποδείχτηκαν πολύ πιο οργανωμένοι καθώς πολλά ιστορικά στοιχεία και φωτογραφίες που δεν θα ήταν δυνατό να βρεθούν στην Ελλάδα αντλήθηκαν μέσω του διαδικτύου.
Από την Αγγλία ο γιος του αρχιμηχανικού του ναρκαλιευτικού BYMS 2077 έψαχνε και αυτός στο διαδίκτυο για κάποια πληροφορία σχετικά με το πλοίο του πατέρα του. Ο πατέρας του James Mackie 37 ετών τότε χάθηκε στο ναυάγιο χωρίς να εντοπιστεί ποτέ το πτώμα του. Η μήπως το πτώμα που δεν αναγνωρίστηκε ανήκε σε αυτόν; O Ian αναζητούσε πληροφορίες για το σημείο του ναυαγίου. Σκοπός του ήταν να επισκεφτεί με τις αδελφές του Ann και Kirsten τον υγρό τάφο του πατέρα του.
Ο James Mackie με τα παιδιά του (αρχείο Ian Mackie)
Η επίμονη έρευνά μου στο διαδίκτυο με έφερε μπροστά στα μηνύματα του Ιan. Από τότε ανταλλάξαμε εκατοντάδες μηνύματα που σύντομα κατέληξαν να έχουν σαν αντικείμενο την οργάνωση της επίσκεψης των Μackies στην Ελλάδα
Στις 5/5/2004 έφθασαν στην Ελλάδα ο Ian από την Μεγ, Βρετανία η Αnn από τη Σκωτία και η Kirsten από την Αυστραλία όπου κατοικούν σήμερα.
Ο Ιan,η Ann και η Kirsten, τα παιδιά του James Mackie αποδίδουν φόρο τιμής στον υγρό τάφο του πατέρα τους πάνω από το ναρκαλιευτικό Δάφνη
.
Τα αδέλφια είχαν οργανώσει κατάθεση στεφάνου στο σημείο του ναυαγίου. Μάλιστα το Ελληνικό Πολεμικό ναυτικό διέθεσε το ναρκαλιευτικό «Δάφνη» για να τιμήσει τα παιδιά του Βρετανού που θυσίασε τη ζωή του για να έχουμε σήμερα καθαρές από τις νάρκες θάλασσες. Πάνω στο ναρκαλιευτικό ψάλθηκε επιμνημόσυνη δέηση και κατατέθηκε στεφάνι στον τόπο της τραγωδίας.
Σκίστο του ΒΥΜS 2077 στον Πατραικό κόλπο. Το σκίτσο φιλοτέχνησε Άγγλος καλλιτέχνης για λογαριασμό της οικογένειας Mackie και στα πλαίσια της επίσκεψης -απόδοσης φόρου τιμής στον υγρό τάφο του πατέρα και των απολεσθέντων συμπολεμιστών του.
Οι Mackies επίσης συναντήθηκαν και μίλησαν με πολλούς αυτόπτες μάρτυρες όπως ο Π. Παρασκευόπουλος, ο Θ. Μαρσέλος ,ο Ν. Χιώτης, ο Φ. Καρβέλης, Γ.Τριανταφυλλίδης κ.α. Στην τελετή παραβρέθηκαν οι ήρωες ψαράδες και μεταξύ άλλων οι Δήμαρχοι Πάτρας και Ρίου, ο ναυτικός ακόλουθος της Μεγ. Βρετανίας στην Ελλάδα ,Πλοίαρχος John Wills, η Πρόξενος της Μεγ. Βρετανίας στην Πάτρα Κα Μαριζάν Μόρφυ-Καρατζά. Όλα τα τοπικά τηλεοπτικά κανάλια και εφημερίδες κάλυψαν το γεγονός.
Ο Γιάννης Παρασκευόπουλος, ψαράς τότε με ηρωισμό κατάφερε με τη βοήθεια και άλλων ψαράδων του Ρίου να διασώσουν τρείς ναυαγούς.Εδώ συνομιλεί με τον Ian Mackie
Στο ναυάγιο δεν πραγματοποιήθηκε κατάδυση λόγω του σημείου που τα ρεύματα είναι πάρα πολύ ισχυρά, η ορατότητα πολύ περιορισμένη, η κυκλοφορία σκαφών, ferry boats κλπ κλπ συνεχής
Σήμερα το μεγαλύτερο κομμάτι από ναυάγιο του ναρκαλιευτικού βρίσκεται βυθισμένο σε κοντινή απόσταση από τον πρώτο πυλώνα της γέφυρας Ρίου – Αντίρριου προς την ακτή του Ρίου σε βάθος μεγαλύτερο των 60 μέτρων.
BYMS στο λιμάνι της Πάτρας με φόντο τις αποθήκες Μπάρυ και τους Μύλους Αγίου Γεωργίου.Η φωτό τραβήχτηκε τον Οκτώβριο του 1945 κατά την επιχείρηση ναρκαλιείας από το στολίσκο των Βρετανικών ναρκαλιευτικών και δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Τhe cosat is clear, the story of BYMS» του Eric Minett.
Οι συγγενείς του Ian Mackie και του Alfred Green πρόσφατα δημιούργησαν μια ιστοσελίδα για την ιστορία του πλοίου στη διεύθυνση http://www.freewebs.com/minesweeper_byms_2077/index.htm
Billy Green. Aγνοούμενος . Την ώρα της βύθισης βρισκόταν στο μηχανοστάσιο με τον James Mackie
Αξίζει να σημειωθεί εδώ, ότι στην παραλία του Ρίου δίπλα στη δυτική προβλήτα βρίσκονται υπολείμματα ναυαγίου σε βάθος περίπου 12-14 μέτρα. Κάποιοι ισχυρίζονταν ότι το ναυάγιο ήταν το μικρότερο κομμάτι του ναρκαλιευτικού που δεν βυθίστηκε αμέσως και παρασύρθηκε από τα ρεύματα. Δύο στοιχεία με έκαναν να καταλάβω ότι δεν επρόκειτο για τμήμα του ναρκαλιευτικού. Το προφανές (το ναυάγιο είναι σιδερένιο) και ένα φινιστρίνι. Στα σχέδια του ΒΥΜS δεν υπήρχε φινιστρίνι στο κήτος του πλοίου πράγμα που επισήμανε πρώτος ο Ian Mackie. Τελικά αποδείχτηκε ότι το ναυάγιο ήταν μια φορτηγίδα που οι Άγγλοι αποθήκευαν τις νάρκες που εξουδετέρωναν. Κάποιοι κάτοικοι του Ρίου προσπάθησαν να πάρουν εκρηκτική ύλη από αυτή για να τη χρησιμοποιήσουν για ψάρεμα. Αυτό που τελικά κατάφεραν ήταν να προκαλέσουν μια τρομερή έκρηξη που διαμέλισε ένα ψαρά και διέλυσε τη φορτηγίδα.
Επίσης, 3.000 λίρες Αγγλίας στάλθηκαν από την περιοχή του Somerset της Αγγλίας και συγκεκριμένα από την κοινότητα Αγίου Γεωργίου Somerset, στο Ρίο, ποσό που χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερση του σχολείου του Ρίου ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την αυτοθυσία των ντόπιων προς τους ναυαγούς.
Στο κάστρο του Ρίου αμέσως μετά τον πόλεμο και για ένα αρκετά μεγάλο διάστημα άλλωστε είχε στρατοπεδεύσει to σύνταγμα πεζικού του Somerset (Somerset light infantry regiment).
Το Ρίο που έχει ως προστάτη Άγιο τον Άγιο Γεώργιο ανταπέδωσε ονομάζοντας την κεντρική οδό του χωριού οδό Σώμερσετ.
Αυτά αναφέρονται στο βιβλίο του Παν.Θεοδωρακόπυλου «Ιστορία της πόλεως Πατρών» εκδ.1950 .
Aγιος Γεώργιος
Νοέμβριος 1944. Ενώ το δύσκολο έργο της ναρκαλιείας έχει αρχίσει μόλις τον προηγούμενο μήνα τα πλοία πραγματοποιούν δρομολόγια πλέοντας στους διαύλους ασφαλείας που έχουν υποδείξει οι αρχές.
Στην θαλάσσια περιοχή του Μεσολογγίου υπάρχουν ακόμα πολλές νάρκες, μερικές από αυτές με τον καιρό αποκολλώνται από τα αγκυροβόλιά τους και αρχίζουν να περιπλανιούνται στον Πατραϊκό. Η περιοχή άλλωστε αποτελεί τμήμα του φοβερού ναρκοπεδίου του Αράξου, ενός από τα μεγαλύτερα ναρκοπέδια στην Ελλάδα τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.
Όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Χρήστου Ντούνη «Τα ναυάγια στις Ελληνικές θάλασσες» στις 26/11/1944 το μικρό πετρελαιοκίνητο Αγ. Γεώργιος με κυβερνήτη τον Π. Κομματά, ξεκίνησε από το λιμάνι της Πάτρας με προορισμό την Πρέβεζα με 65 επιβάτες και εμπορεύματα Στην περιοχή του Αγ. Σώστη Μεσολογγίου, ανοιχτά του διβαριού στο νησί Προκοπάνιστο, λόγω αμέλειας του κυβερνήτη το πλοίο εισήλθε στο ναρκοπέδιο, προσέκρουσε σε νάρκη και βυθίστηκε. Απωλέσθη ο κυβερνήτης και 27 επιβάτες. Οι διασωθέντες περισυνελέγησαν από το πετρελαιοκίνητο Αγ. Νικόλαος με κυβερνήτη τον Θ. Βουτσινά.
Στο φύλλο της εφημερίδας «Ηχώ των συντακτών» της 27ης Νοεμβρίου αναφέρεται ότι επί του πλοίου επέβαιναν 80 επιβάτες και μια μονάδα αξιωματικών και ανδρών του ΕΔΕΣ . Οι 27 επιζώντες ναυαγοί κατά την εφημερίδα περισυνελέγησαν οι περισσότεροι τραυματισμένοι.
Το πλοίο σήμερα βρίσκεται σε βάθος 43 μέτρων στη θέση όπου προσέκρουσε στη νάρκη.Yπάρχει μόνο το κομμάτι της πρύμνης και έχει καθίσει όρθιο στο βυθό. Άλλα κομμάτια του πλοίου είναι διασπαρμένα στην ευρύτερη περιοχή, κάτι που φανερώνει την τρομερή έκρηξη που κυριολεκτικά διέλυσε το πλοίο.
Η κατάδυση στο « Άγιος Γεώργιος» ήταν πάλι μια εξαιρετικά δύσκολη κατάδυση με ρεύματα και μηδενική ορατότητα.
Επειδή το ναυάγιο αυτό ήταν σε πολύ άσχημη κατάσταση δυσκολευτήκαμε αρκετά να το ταυτοποιήσουμε. Υπάρχει βέβαια η μαρτυρία του Χρήστου Ντούνη , ωστόσο πρέπει να ομολογήσω ότι δεν είχα μέχρι σήμερα κάποιο αποδεικτικό στοιχείο που να πιστοποιεί ότι πρόκειται για αυτό. Για τα χαρακτηριστικά του πλοίου δεν έχω πληροφορίες από πουθενά …Αλλά και να είχα πως θα μπορούσα να μετρήσω για παράδειγμα το μήκος του πλοίου όταν αυτό είναι κομματιασμένο. Μόνο το πλάτος είναι δυνατόν να μετρηθεί αλλά δεν αποτελεί αυτό όμως δεν αρκεί για να ανακαλύψουμε την ταυτότητα ενός ναυαγίου. Και σε αυτή την κατάδυση είχα έντονο το συναίσθημα της ανυπομονησίας για το τι θα συναντήσω, για το ποιο ναυάγιο επρόκειτο, για την ορατότητα που θα είχαμε περνώντας το γνωστό θερμοκλινές του Πατραικού στα 30 μέτρα…. Η απάντηση στο τελευταίο μου ερώτημα απαντήθηκε σύντομα και ήταν απογοητευτική. Έφτασα στο βυθό στα 41 μ. και ακούμπησα την κουπαστή του πλοίου.
Σε λίγο προσγειώθηκε στο κεφάλι μου το καταδυτικό μου ζευγάρι, ο Νίκος ο Ζυγούρης, που δεν έβλεπε και αυτός ούτε τη μύτη του… Με ορατότητα μικρότερη του 1 μέτρου και με σημείο αναφοράς την κουπαστή ερευνήσαμε εξωτερικά το κομμάτι του πλοίου που επέλεξα από το βυθόμετρο σαν το μεγαλύτερο και αποδείχθηκε ότι ήταν το κομμάτι της πρύμνης, ένα κομμάτι λιγότερο από 20 μέτρα…. Μέσα έδειχνε κενό και έτσι μάλλον ήταν….
Μόνο πίσω πίσω στην πρύμνη είχαμε λίγο καλύτερη ορατότητα και είδαμε την προπέλα του πλοίου τυλιγμένη σε ένα μικρό κομμάτι από δίχτυ…Σκέφτηκα ότι θα ξαναδοκίμαζα να το βουτήξω κάποια άλλη μέρα του μήνα που σύμφωνα με την εμπειρία μου έχω δει πως τα ρεύματα εξασθενούν….
Στο ναυάγιο αυτό έχασε τη ζωή του ο παππούς του αυτοδύτη Νίκου Μαυρομμάτη με καταγωγή από τα Σταμνά Μεσολογγίου.
To γεγονός ότι στο ναυάγιο βρήκαμε ενδείξεις ότι το πλοίο μετέφερε εμπορεύματα (μπουκάλια) αλλά και η μαρτυρία ότι μετά το ναυάγιο ξεβράστηκε στην ακτή ένα βαρέλι με ούζο συνηγορούν ότι το ναυάγιο πρέπει να είναι το Άγιος Γεώργιος…
Σημαντική όμως είναι και η πιθανότητα το ναυάγιο να είναι και το Γαλλικό βοηθητικό στόλου Tubereuse που βυθίστηκε to 1917 από νάρκη που τοποθέτησε το Αυστροουγγρικό υποβρύχιο UC 38. Η έρευνα έδειξε ότι το σημείο του ναυαγίου συμπίπτει με την είσοδο- έξοδο του ανθυποβρυχιακού φράγματος που τοποθέτησαν οι Γάλλοι στον Α Παγκόσμιο πόλεμο από το ακρωτήριο Πάπας μέχρι την Οξιά και ήταν και το σημείο που βυθίστηκε το Tubereuse.
Mαρτυρία
«Θυμάμαι από το ναυάγιο ότι η θάλασσα ξέβρασε την επόμενη ένα βαρέλι με εξαιρετικό ούζο κοντά στο διβάρι. Δύσκολα χρόνια τότε και ένα βαρέλι ούζο ήταν κυριολεκτικά θείο δώρο . Πήραμε ούζο να πιούμε στο σπίτι μας και επειδή μας άρεσε πολύ το είχαμε ονομάσει Εγγλέζικο ούζο… »
Μιχάλης Μπούνος, Κάτοικος Αιτωλικού
SveinJarl
Φωτογραφία του πλοίου (αρχείο Ove Rasmunsen)
1948. Το έργο της ναρκαλιείας έχει τελειώσει μετά από τις υπεράνθρωπες προσπάθειες των Ελληνικών και Βρετανικών ναρκαλιευτικών με την απώλεια στη δυτική Ελλάδα ενός ακόμα ναρκαλιευτικού, Ελληνικού αυτή τη φορά του Πηνειός ανοιχτά από την Πρέβεζα…
Ο αριθμός των ναρκών όμως ήταν τόσο μεγάλος που ήταν αδύνατο να περισυλλεγούν όλες. Κατά καιρούς νάρκες ξεβράζονταν στις ακτές ή περιπλανώνταν για μήνες στη θάλασσα αφού πρώτα απαγκιστρώνονταν από τα αγκυροβόλιά τους.
Ακόμα και το 1948 υπήρχαν μικρές θαλάσσιες περιοχές που δεν είχαν καθαριστεί ακόμα….
Tη 16η Ιανουαρίου 1948 το Νορβηγικό φορτηγό ατμόπλοιο «Svein Jarl» βρισκόταν 9 μίλια από το λιμάνι της Πάτρας, ανοιχτά από τις εκβολές του ποταμού Εύηνου.
Μετέφερε εμπορεύματα από την Αμβέρσα με προορισμό το λιμάνι της Πάτρας, διάφορα λιμάνια στη Βουλγαρία και τελικό προορισμό την Κωνσταντινούπολη.
Το Svein Jarl στο λιμάνι της Μάλτας
Φωτογραφία του πλοίου (αρχείο Ove Rasmunsen)
Tα μεσάνυχτα ο καπετάνιος του πλοίου Ρ. Μάουσεθ παρέδωσε βάρδια στον αντικαταστάτη του, αφού συμβουλεύθηκε μαζί του τα στοιχεία πλεύσεως. Δεν πρόλαβε καλά καλά να πέσει για ύπνο όταν μια τρομερή έκρηξη συγκλόνισε το πλοίο. Ο καπετάνιος έτρεξε γρήγορα προς τη γέφυρα του πλοίου αλλά χωρίς να πολυκαταλάβει πως, βρέθηκε στη θάλασσα αφού το πλοίο βυθίστηκε σε χρόνο ρεκόρ, μόλις σε 3 λεπτά. Στο πλοίο επέβαιναν 22 ναυτικοί και η γυναίκα του τροφοδότη.
Φωτογραφίες από τη διάσωση από το φύλλο του Νεολόγου Πατρών της 17.1.1948
Με την έκρηξη χάθηκαν με το πλοίο 8 μέλη του πληρώματος, και η μοναδική γυναίκα.Τους ναυαγούς περισυνέλεξε το ατμόπλοιο «Δόξα» που απέπλευσε από το Κρυονέρι για το σκοπό αυτό και στην συνέχεια μετεπιβιβάστηκαν στο ναρκαλιευτικό Ρούσβελτ. Το τελευταίο περισυνέλεξε άλλους 10 ναυαγούς που είχαν καταφέρει να κολυμπήσουν μέχρι την κοντινή ακτή. Μεταξύ αυτών ήταν και ο καπετάνιος αλλά και ένας τραυματισμένος ναυτικός. Οι ναυαγοί μεταφέρθηκαν στα ξενοδοχεία «Μαζέστικ» και «Βασιλικόν» της Πάτρας.
Ο τύπος της εποχής έκανε λόγο για λάθος χειρισμούς που έφεραν το πλοίο σε παλιό ναρκοπέδιο που δεν είχε «καθαριστεί» ακόμα από τις νάρκες. Όλα τα καράβια που εισέπλεαν τον Πατραϊκό είχαν σαφείς οδηγίες που τους υποδείκνυαν τα επικίνδυνα αυτά σημεία.
Το ναυάγιο όπως είναι σήμερα στο βυθό. (σκίτσο Αθανασία Κεκεμπάνου)
Ο καπετάνιος συντετριμμένος από την απώλεια 9 ανθρώπων και του πλοίου του δήλωσε στην εφημερίδα «Νεολόγος», ότι ήταν γνώστης του ναρκοπεδίου αφού ήδη είχε καταπλεύσει τρεις φορές στην Πάτρα. Θεωρούσε βέβαιο ότι το πλοίο είχε την πρέπουσα πορεία .Όσον αφορά τον αντικαταστάτη του δήλωσε ότι ήταν επίσης πεπειραμένος, η πορεία είχε συμφωνηθεί και απέκλεισε το ενδεχόμενο να έκανε λάθος. Σχετικά με το πώς βυθίστηκε το πλοίο δήλωσε: «Πιστεύω ότι προσκρούσαμε σε νάρκη που είχε παρασυρθεί και μάλιστα σε δύο ταυτόχρονα αν κρίνω από το μέγεθος της έκρηξης και το πόσο γρήγορα βυθίστηκε το πλοίο».
ψηφιακή καταγραφή του ναυαγίου από το side scan sonar του Γεωλογικού τμήματος του Πανεπιστημίου Πατρών
.
Το «Svein Jarl», ολικής χωρητικότητας 1908 κόρων και μήκους 90 μέτρων άρχισε να ναυπηγείται το 1940 στο Trodheim της Νορβηγίας και είχε πάθει σοβαρότατες ζημιές από βομβαρδισμό στο παρθενικό του ταξίδι στις 25.7.1943.Το Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς επισκευάστηκε και ξεκίνησε να ταξιδεύει από τη Βόρεια θάλασσα στη Μεσόγειο για λογαριασμό Νορβηγικής εταιρείας.
Το ναυάγιο σήμερα βρίσκεται βυθισμένο σε μικρή απόσταση από τις ακτές της Αιτωλοακαρνανίας κοντά στις ακτές του ποταμού Εύηνου. Είναι καθισμένο στο πλάι στο βυθό με το πιο ρηχό του σημείο στα 28 μέτρα και το βυθό στα 41. Η πλώρη του είναι στραμμένη προς το Ιόνιο και είναι κυριολεκτικά διαλυμένη, ένας σωρός λαμαρίνες σκορπισμένος στο βυθό που φανερώνει το μέγεθος της έκρηξης που ο καπετάνιος περιέγραψε σαν να προέρχονταν «ίσως από δύο νάρκες ταυτόχρονα».
Η γέφυρα του πλοίου
Το σημείο που είναι βυθισμένο το πλοίο –στις εκβολές δηλαδή του ποταμού Εύηνου- δεν επιτρέπει ούτε καν μέτρια ορατότητα. Η έρευνα και η φωτογράφηση και αυτού του ναυαγίου ήταν πάλι μια εξαιρετικά δύσκολη υπόθεση….Το ναυάγιο αν και «τρομακτικό» όπως έχω ακούσει πολλούς να το περιγράφουν -και έχει μια δόση αλήθειας λόγω της ορατότητας και του ότι καθώς είναι γερμένο στο πλάι, αιωρούνται κάθε είδους πετονιές και παραγάδια που το κάνουν κάπως απόκοσμο- έχει πολλά όμορφα σημεία. Αποικίες κίτρινων σφουγγαριών κοντά στην πρύμνη και όμορφα περάσματα στο εσωτερικό του που είναι εντελώς κούφιο. Τα ξύλινα πατώματα έχουν σαπίσει και υποχωρήσει αφήνοντας στον αυτοδύτη που το εξερευνά να εισχωρήσει εύκολα στο εσωτερικό του. Οι δύο χαρακτηριστικοί γερανοί ακριβώς μπροστά από τη γέφυρα που διακρίνονται στις φωτογραφίες του πλοίου πριν αυτό βυθιστεί είναι εκεί να μας επιβεβαιώσουν για μια ακόμα φορά ότι το ναυάγιο δεν είναι άλλο από το άτυχο Νορβηγικό φορτηγό πλοίο….
«Ένα μεγάλο μέρος του φορτίου πρέπει να ήταν ξυλεία. Θυμάμαι μετά το ναυάγιο η θάλασσα στην περιοχή ήταν γεμάτη με κορμούς δέντρων ….»
Ηλικιωμένος ψαράς από την παρέα του Μεσολογγίτη ψαρά που μου συστήθηκε σαν «Οτσαλάν»
Και ένα καταπληκτικό βιντεο από την απελευθέρωση της Πάτρας από το British Pathe στον παρακάτω σύνδεσμο
http://www.britishpathe.com/video/stills/british-soldiers-in-greece
Ο ΑΓΝΩΣΤΟΣ ΠΑΤΡΑΪΚΟΣ 
Σχολιάστε